Ja, liefdesverdriet kan je hart echt ‘breken’ – hoe zit dat?

Ik klonk als een oude vrouw. Mijn stem kraakte en piepte terwijl ik grappen maakte om mijn nieuwe realiteit nog even uit te stellen. Even ervoor had de ex op de bruinleren bank in wat toen thuis was verteld dat hij mij niet meer moest. Pas een uur later kwam de realiteit binnen en volgden de tranen. Mijn maatje, mijn thuis, plots weg.

Nachtenlang huilde ik mijn kussen nat, mijn hart bonsde voortdurend en ik kon niets anders dan malen over waar het fout was gegaan. Als ik eindelijk sliep, schoot ik algauw weer wakker met intense stress. En toen ik een paar dagen later alleen in ‘ons huis’ was om belangrijke spullen op te halen, stond ik midden in de woonkamer keihard te janken: die geur van het huis, zijn spullen.

Ik schrok van al mijn lichamelijke reacties.

Wat gebeurde er in mijn lijf? Was dit dan een gebroken hart? Bestaat dat wel? Als redacteur sterrenkunde en klimaat wil ik altijd de wetenschap achter verschijnselen begrijpen. Nu niet bij verre planeten, maar in mijzelf. We zijn geëvolueerd om verliefd te worden, maar op liefdesverdriet is niemand echt voorbereid. Ik raadpleegde deskundigen. Vijf vragen en antwoorden over het gebroken hart.

1 Bestaat het gebroken hart?

Ja. Althans, niet letterlijk. Op de spoedeisende hulp zien dokters ‘het gebrokenhartsyndroom’. Dit kan opkomen bij hevige emotionele stress zoals een liefdesbreuk, maar ook bij een natuurramp, het overlijden van een dierbare, fysieke pijn of een ongeluk. „De symptomen zijn niet te onderscheiden van die van een hartaanval”, schrijft de Amerikaanse universiteit Harvard op haar website. Druk, zwaar gevoel of pijn op de borst, zweten en misselijkheid. Bij het gebroken hart syndroom ontstaan die symptomen niet door een verstopping in een kransslagader, maar door een verzwakking van de linker hartkamer, de belangrijkste pompkamer van het hart.

Omdat de linkerhartkamer dan de vorm krijgt van een tako-tsubo, een Japanse keramieken pot met brede bodem en smalle hals die vissers gebruiken om inktvissen te vangen, noemen artsen de aandoening ook Tako-Tsubo-cardiomyopathie. Die werd voor het eerst beschreven in 1990 in Japan en komt verreweg het meest voor bij vrouwen na de menopauze. Wat er precies gebeurt, is nog een raadsel. Vermoedelijk zorgen stresshormonen (bijvoorbeeld adrenaline) voor de veranderingen in het hart. Heel soms leidt het tot de dood, maar de meesten herstellen volledig binnen twee maanden, soms met medicijnen als bètablokkers.

Bij afwijzing worden ook delen in de hersenen actief die te maken hebben met fysieke pijn

Het gebrokenhartsyndroom is zeldzaam. Volgens het OLVG-ziekenhuis in Amsterdam heeft 1 op de 100 mensen die zich in het ziekenhuis melden met hartklachten die lijken op een acuut hartinfarct in werkelijkheid het gebrokenhartsyndroom. Maar op het spreekwoordelijke gebroken hart loopt bijna iedereen risico.

„Een wijdverbreide aandoening die voortkomt uit onbeantwoorde liefde en/of de onmogelijkheid tot fysieke en emotionele vereniging.” Zo beschrijven farmacologen liefdesverdriet in 2018 in vakblad Frontiers of Pharmacology. Iedereen reageert anders op de stress die hierbij vrijkomt, beschrijven ze. Veelgenoemde symptomen zijn weinig eetlust, slecht slapen, maag- en darmklachten of hoofdpijn. En mentale klachten als angstgevoelens, onzekerheid, een opgejaagd gevoel en negatieve gedachten. Hoelang iemand er last van heeft, verschilt per persoon. Volgens de literatuur varieert het van weken tot maanden.

‘Het gebroken hart’ is eigenlijk niet de juiste bewoording, volgens gepensioneerd neurochirurg Kees Tulleken. „De pijn komt duidelijk niet uit het hart maar uit het limbisch systeem in de hersenen. Elk onderdeel van het lichaam wordt bestuurd door zenuwen en hersenen.” Het limbisch systeem zijn dieper liggende hersengebieden waar emoties en stress worden geregeld. Zelfs dat ik moest huilen in de woonkamer bij het ruiken van de geur van het huis werd vermoedelijk via dit systeem getriggerd. „Muizen hebben reukhersenen waarmee ze zich verhouden tot andere muizen in hun omgeving, vermoedelijk is vanuit zulke reukhersenen ooit ons limbisch systeem ontwikkeld.”

Het malen over het gebroken hart doen we met onze voorhoofdskwab. „Wij zijn de enige diersoort met zo’n grote voorhoofdskwab”, zegt Tulleken. „Daarom denken wij zo ingewikkeld na over van alles.”

2 Waarom voelt liefdesverdriet zo ellendig?

Afwijzing betekende in de oertijd – toen we nog in groepen van zo’n honderdvijftig leefden – potentieel de dood, volgens emeritus hoogleraar emoties en welbevinden Ad Vingerhoets aan Tilburg University. „Je kwam in een overlevingsmodus. „Je trok je terug en probeerde al je energie te besparen om – in je eentje – te overleven.” We zijn geëvolueerd om afwijzing als iets extreem heftigs te ervaren.

Mijn heftige gevoel is dus kennelijk een oeremotie. Maar gedumpt worden leverde mij juist veel steun op van mijn omgeving. Je zou denken dat in deze tijd zo’n gevoel dan overdreven is. Toch niet, denkt hoogleraar psychologie en neurowetenschappen James Pfaus aan de Charles University in Praag. Het is de keerzijde van de diepe liefde die we kunnen voelen voor anderen. „Wanneer we verliefd zijn, is dat gevoel zo intens dat we zonder na te denken iemand uit een brandend gebouw zouden redden”, zegt hij vanuit Praag. „Dat je gebroken hart zo veel pijn doet, betekent ook dat je ontzettend veel van iemand hebt gehouden.”

3 Waarom duurde het een uur voor ik verdriet voelde?

Een vertraging in emotie komt vaak voor bij stressvolle situaties. Het is een overlevingsmechanisme, omdat het soms nuttig is om niet meteen te voelen maar eerst logisch na te denken, zegt Vingerhoets.

Er is een extremere reactie dan een tijdelijke emotionele blokkade: een freeze . Dieren en mensen kunnen bij stress volledig verstijven, een oeroude reactie die soms voordelen biedt: als je voor dood speelt, verliest de aanvaller zijn interesse.

Een soortgelijke, maar mildere versie van de freeze ziet psycholoog Freddy van der Veen van de Erasmus Universiteit in het lab bij deelnemers aan zijn onderzoek naar het effect op het hart van afwijzing op datingapps. In zijn datingapp in het lab zie je, anders dan bij Tinder of Bumble, wie jou afwijst. Vervolgens meet Van der Veen wat het hart doet bij afwijzing. „We zien dat de hartslag vertraagt”, zegt hij. „Het verschil is klein maar consistent aanwezig bij alle proefpersonen.” De mogelijke verklaring schuilt volgens hem in de freeze-oerreactie. Het hart geeft de hersenen continu informatie over het lichaam. Die informatiestroom leidt het brein af als een soort ruis. Door de hartslag te vertragen in een stressvolle situatie als afwijzing, vermindert mogelijk de ruis volgens hem, zodat het brein praktisch kan focussen op de afwijzing. „Deze kortertermijnreactie van het lichaam zal ook gebeuren bij afwijzing in de kroeg.”

Toen bij mij na een uur het besef kwam, volgden heel veel tranen en slapeloze nachten.

4 Waarom slapen we slecht als ons hart gebroken is?

Liefdesverdriet ontketent een wolk van tobberige gedachten en stress. „Mensen met een gebroken hart analyseren voortdurend wat ze mogelijk verkeerd hebben gedaan, zodat ze nooit meer in een zelfde nare situatie komen”, zegt Pfaus. Dat herken ik. Ik bleef maar malen. We waren ontzettend verliefd, hoe kon dit zomaar gebeuren? Ging ik te weinig naar zijn moeder? Ben ik echt zo heftig in mijn emoties? Wat als… wat als… Het getob en de stress zorgen voor een verhoogde staat van waakzaamheid, zegt hij.

Eenmaal wakker ’s nachts gaat het piekeren in een hogere versnelling. Er zijn aanwijzingen dat de prefrontale hersenschors – het deel van de hersenen dat we gebruiken bij onder meer problemen oplossen en emoties in toom houden – eerder in slaap valt dan de rest van het brein. Mogelijk piekerde ik vooral in de nacht omdat de hersengebieden die zorgen voor het verwerken van mijn emoties nog wakker waren, terwijl de hersenschors al sliep en daarom mijn emoties niet meer onder controle hield.

Vervolgens kan slaaptekort weer nóg sombere gevoelens in de hand werken.

Nog iets dat kan bijdragen aan die rotnachten naast stress en piekeren, is gebrek aan intimiteit, vermoedt psycho-seksuologe Charmaine Borg: „Samen slapen en seks bevordert de slaap door het vrijkomen van het knuffelhormoon oxytocine.”

5 Hoe lijm ik mijn gebroken hart?

Die vraag tikte ik tijdens een van mijn slapeloze nachten in de zoekbalk van Google. De tip die voor mij goed werkte: het volledig verbreken van ál het contact met de ex. Enkele weken elkaar niet spreken via WhatsApp, bellen en het afspreken om de verhuizing te regelen nog even uitstellen. Volgens Pfaus heeft liefde kenmerken van een verslaving. En wie wil afkicken, van alcohol bijvoorbeeld, moet niet de hele tijd in de kroeg staan. Pfaus: „Al kan, net als bij een ex-alcoholverslaafde, het verlangen zelfs na dertig jaar geen contact nog terugkomen wanneer je de ex weer ziet.”

Een quick fix voor het gebroken hart lijkt niet te bestaan. Al kan volgens Vingerhoets een paracetamol wel helpen. Bij afwijzing worden ook delen in de hersenen actief die te maken hebben met fysieke pijn. „Amerikaanse collega’s zagen dat paracetamol hielp de pijn te verzachten bij mensen die gedumpt waren. Ik heb het weleens aanbevolen aan een man die normaal door heimwee altijd eerder naar huis ging van vakantie. Tijdens een vakantie van drie weken in Noorwegen nam hij iedere keer wanneer de heimwee opkwam een paracetamol. Of het daardoor kwam weet ik niet, maar hij heeft de vakantie dit keer wel volgehouden.”

Met medewerking van Niki Korteweg en Ellen de Bruin

Delen





Mail de redactie